زمین را دریابیم…

به گزارش صدا وسیما مرکز کرمانشاه، چند سالی است که  دشت های حسن آباد  و شیان حاصلخیزی  سابق را ندارند در تابستانی که گذشت رویش گیاهان خودرو در این دشت‌ها کمتر شد، علف‌ها جوابگوی نیاز دام‌ها نبود، کشاورزی با نابودی فاصله چندانی نداشت و خاک هم به حدی متراکم شد که در بخش‌هایی از آن زمین  برای یافتن جرعه‌ای آب دهان گشوده بود.  
۱۶  آبخوان دیگر در استان کرمانشاه کم و بیش وضعیتی مشابه همین دشت حسن آباد و شیان در نزدیکی‌های شهرستان اسلام آباد غرب دارند و دشت‌های ممنوعه یا ممنوعه بحرانی در کرمانشاه هر روز وضعیت بدتری را تجربه می‌کنند.   

دشت‌ها چرا ممنوعه می‌شوند…

وقتی نزولات جوی کاهش می‌یابد ورود آب به لایه‌های زیرین (سفره‌های آبی)  دچار افت و کاهش می‌شود و  آب در بین این  لایه‌ها کم و کمتر شده و سفره‌ آبهای زیرزمینی از ذخیره آب تهی می‌شود.
آنچه که  دشت‌های مستعد استان کرمانشاه را  با قابلیت تولید انواع محصولات کشاورزی به این حال و روز در آورده است در مرحله اول کاهش نزولات جوی  و تدوام سال‌های کم بارش طی یک دهه اخیراست، این موضوع سبب شده تا دخایر آب‌های زیرزمینی محدود شود، در کنار این موضوع گرایش کشاورزان به حفر چاه‌های غیرمجاز  برای تامین آب مورد نیاز، وزنه تحمل ناپذیر دیگری است که این روز‌ها بر تن زمین سنگینی می‌کند…
جواد جوادی  از کارشناسان حوزه آب می‌گوید: در چنین شرایطی که  تغییرات اقلیمی به گونه‌ای پیش می‌رود که میزان  برداشت منابع آب در یک دشت بیشتر از میزان دریافتی و تغذیه زمین است و بهره برداری بیش از حد مجاز تشخیص داده می شود حفرچاه عمیق و نیمه عمیق هم برای مدتی معین در این دشتها ممنوع اعلام خواهد شد.

الگو‌های بارش تغییر یافته است

ارزیابی نقشه‌های بارشی نشان می‌دهد که طی یک دهه اخیر روند بارش در استان کرمانشاه دارای تغییراتی محسوس بوده؛ و کم بارشی باعث افت شدید سطح آب در دشت‌ها شده است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان کرمانشاه به این موضوع اشاره می‌کند که در یک دهه اخیر تنها سه سال شرایط بارندگی در استان کرمانشاه در حد نرمال بوده و ۷ سال نیاز استان به منابع آبی بطور کافی  تامین نشده است.
محمود رضا شهلایی به این نکته هم اشاره می‌کند که در سال آبی گذشته میزان بارش‌ها در استان ۳۸ میلیمتر نسبت به بلند مدت کاهش داشته است او می‌گوید: اگر  شرایط کاهش بارش و برداشت بی رویه از منابع آب‌های زیرزمینی تداوم داشته باشد فرونشست زمین هم در استان کرمانشاه دور از انتظار نخواهد بود.

کاهش محسوس ذخایر آب‌های زیرزمینی 

معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای  استان کرمانشاه  می‌گوید: کسری  مخازن آب‌های  زیر زمینی در استان یک میلیارد مترمکعب است که با برنامه ریزی‌های انجام شده باید در برنامه  سازگاری با کم آبی این میزان جبران شود.
علی مرادی می‌گوید:  با توجه به اینکه کشور ما از لحاظ اقلیمی کشوری خشک و نیمه خشک است، باید بین منابع و مصارف آبی تعادل برقرار کرد.

برنامه ملی سازگاری با کم آبی به کجا رسید؟

یک سال و نیم از تصویب برنامه سازگاری با کم آبی می‌گذرد هر چند در اجرای این طرح  و به نتیجه رسیدن اهداف آن دستگاه‌های مختلفی مشارکت دارند، اما نقش شرکت آب منطقه‌ای و جهاد کشاورزی به عنوان دو هسته اصلی اجرای آن پررنگ‌تر به نظر می‌رسد.
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای استان کرمانشاه اصلاح الگوی کشت، جلوگیری از کشت‌های پر آب بر،   به کارگیری روش‌های نوین آبیاری، استفاده از پساب‌ها به عنوان آب خاکستری، آبخیزداری و  تغذیه مصنوعی، برخورد با برداشت‌های نامتعارف از منابع آبی،   اصلاح  بخشی از شبکه‌های انتقال آب شرب شهری و روستایی را از برنامه‌های سازگاری با کم آبی عنوان می‌کند.
کارشناس شرکت آب منطقه‌ای کرمانشاه می‌گوید: در دشت‌های استان کرمانشاه حدود ۱۲ هزار حلقه چاه مجاز و بیش از ۵ هزار حلقه چاه غیر مجاز حفر شده است.
جوادی با اشاره به اقدامات مناسب در زمینه انسداد  چاه‌های غیرمجاز به این نکته هم اشاره می‌کند که مقابله و مسدود کردن چاه‌های غیرمجاز یک اقدام مهم برای به جریان انداختن آب در رگ‌های زمین است او معتقد است: اجرای مطلوب این برنامه علاوه بر  تامین اعتبار مورد لزوم، مشارکت آگاهانه مردم بویژه کشاورزان را می‌طلبد.
او می‌گوید: فراوانی کشت‌های پر آب بری  همچون  برنج  بویژه در شرق استان که سنخیتی با اقلیم استان کرمانشاه ندارد از دیگر عواملی است که باعث شده تا سفره‌های آب  زیر زمینی  و آبخوان‌های منطقه دچار مشکل جدی   شوند.
 معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان کرمانشاه می‌گوید: اجرای طرح شیوه نامه ممنوعیت کشت برنج در استان اجرایی شده است و برای کشت محصولات پر آب بر داشتن مجوز از  امور آب الزامی  است.
افشین صفوی برنامه ریزی برای توسعه کشت چغندر قند پاییزه در مناطق گرمسیری استان، اجرای آبیاری قطره‌ای در زراعت گوجه فرنگی، چغندر قند و ذرت و کشت نشایی گوجه فرنگی را از دیگر برنامه‌های در دست اجرا در طرح ملی سازگاری با آب عنوان می‌کند.
معاون آبخیزداری منابع طبیعی استان کرمانشاه هم معتقد است منابع طبیعی اثر بخشی فراوانی در حفظ منابع آبی دارد.
غلامرضا چامه به ایجاد کانال و چاه‌های جذبی به منظور استحصال آب در عرصه‌های جنگلی و دشت‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: در این فرآیند  به نفوذ و پایداری آب در سفره‌های زیر زمینی کمک می‌شود.
او تداوم بیشتر این کار را مستلزم تخصیص اعتبار و عملیاتی کردن راهکار‌های تعریف شده می‌داند.

مسیری که کشاورز روانسری پیمود

هر چند تبیین برنامه‌های راهبردی مدیریت مصرف آب را مسئولان تعیین می‌کنند، اما کشاورزانی هم هستند که گوشه‌ای از کار را گرفته و برای مقابله با بحران کم آبی وارد عمل شده اند  ناصر پرتویی اهل شهرستان روانسر؛ او حدود ۳۰ سال است که کشاورزی می‌کند، کارش آمیخته‌ای از تلاش و تجربه است آقای پرتویی محصولاتش دیم است او طی سال‌ها تلاش حالا  ارقامی را کشت می‌کند که علاوه بر اینکه تولید خوبی دارد متناسب با شرایط خشکسالی هم هست.
این کشاورز می‌گوید: علی رغم تنش‌های آبی سال زراعی گذشته و به دور از دغدغه سایر کشاورزان با کشت ارقام به نژادی موفق شد از مزرعه اش بهره خوبی ببرد.  
آقای پرتویی معتقد است استفاده از ارقام اصلاح شده می‌تواند برای سال‌های طولانی محصولات یک کشاورز را بیمه کند.
این کشاورز روانسری که با همکاری یک موسسه مردم نهاد ارقام متعددی را در زمینه محصول گندم تولید کرده است حالا مشتریانی از نقاط مختلف کشور هم دارد.
آقای پرتویی تلاش کرده تا بسیاری از ارقام اصلاح شده را که درموسسات دیم از چرخه استفاده حذف یا خارج شده اند به نام مخلوط تکاملی تهیه و در شرایط خشکسالی آن‌ها را کشت کند او معتقد است از همین ارقام تکاملی مخلوط در شرایط کم آبیاری می توان  تولید بالا داشت.
این کشاورز می‌گوید: با راه اندازی خانه بذر می‌توان هم به معرفی ارقام اصلاح شده بامشارکت کشاورزان و مسئولان کمک کرد و هم دسترسی کشاورزان را به آن سرعت بخشید.

حرف آخر…

تلاش آقای پرتویی برای کشت ارقام متناسب با دیم  بعد از بار‌ها آزمایش و خطا صورت گرفت و حالا نتیجه آن با وجود تنش‌های آبی سال‌های گذشته در زمین‌های حاصلخیزش  آشکار است.  
باید بدانیم  در شرایطی که خشکسالی حرف اول را می‌زند دیگر  کشت انواع محصولات نامناسب با  شرایط آب و هوایی یک منطقه معنایی جز مرگ زمین ندارد.
قبل از اینکه کار از کار بگذرد برای سرحال نگه داشتن زمین همه باید دست به کار شویم.
در شرایطی که زمین تشنه آب است دیگر نمی‌توان نسبت به فرسایش لوله‌ها و هدر رفت آن و حفر چاه‌های غیرمجاز بی توجه بود.
دغدغه یک مسئول و یا کشاورز حالا دیگر نباید تنها کمیت کشت یک  محصول باشد، حالا دیگر باید تولید محصول سالم و بهره برداری به صرفه و مناسب از آب بیشتر از گذشته مورد توجه قرار گیرد.
و… باید واقعیت‌ها را دید حال زمین زیاد خوب نیست.

گزارشگر: سحر پیرویسی